معماری شیوه رازی
شيوه رازي
اين شيوه چهارمين شيوه معماري ايران است كه تمامي ويژگيهاي خوب شيو ه هاي قبلي را به بهترين صورت دارا است . در اين شيوه ،تأثيرپذيري از شيوه پارسي و شكوه شيوه پارتي و دقت شيوه خراساني ديده م يشود .
« راز » آغاز شيوه رازي هر چند مربوط به شمال ايران است ، اما در ري رواج مي يابد و بهترين آثار در آنجا ساخته م ي شود . شهر ري محل رشد و ترقي شيوه رازي است .
اوج شكوفائي و ترقي شيوه رازي در عهد سلجوقيان است . معماري سلجوقي نيرومند و حساب شده و داراي ساختاري پيچيده بود و اين همه اتفاقي نبود مگر تجلي يك تحول شگرف كه در اواخر قرن چهارم با سامانيان آغاز شد . پادشاهان سلجوقي با همت و علاقة وزير باتدبير خود ، خواجه نظام الملك ، آثار و بناهاي بسياري را در گسترة ايران زمين آن روز كه از ماوراءالنهر (آسياي ميانه كنوني ) شروع و تا آسياي صغير و آناتولي (تركيه) ادامه داشت ، با عملكردهاي گوناگون ساختند . در اين زمان ، برجه اي آرامگاهي ، مناره ها ، مساجد ،مدرسه ها و كاروانسراها و موارد متنوع بسياري احداث شدند كه خوشبختانه بسياري از آنها هنوز باقي است . طرحهاي دايره ، هشت گوش ،شش گوش ، چهار گوش … و مربع و مربع مستطيل ، در بناهاي اين دوره مورد استفاده قرار گرفت . ميلهاي راهنم ا كه بعضي از آنها
محل دفن باني آن نيز بوده ، تبديل بناهاي مساجد شبستاني به بناهاي چهار ايواني نيز در اين دوره صورت گرفت .
در شيوه رازي تاق و گنبد بسيار پيشرفت كرد و گونه هاي چفد تيزدار براي تاق و گنبد بكار رفت بجاي تاق ساده آهنگ [ كه در شيوهخراساني باب بود ] از تاق هاي چهار بخشش ، كاربندي، تاق كلنبو و تاق چهار ترك بهره گيري شد.
اولين نمونه هاي گنبدهاي گسسته نار در برجهاي خرقان در نزديكي قزوين مشاهده مي شود و نوع كاملتر آن نيز بعدها به صورت ترك دارساخته ميشود .
در اين دوره ، بنابر نوشتة مورخان و سياحان ، ري شهر بسيار آبادي بوده و آنطور كه مي گويند ، اين شهر داراي شش هزار مدرسه و چهارصد حمام و هفتصد مناره و … بوده است . اين ارقام ، دلالت بر بزرگي و عظمت اين شهر دارد و بهدليل آنكه ري قبل و بعد از سلاجقه مورد تاخت و تاز و تخريب و غارت قرار گرفته به ويژه زمان مغول و تيمور ، لذا بسياري از آثار ارزنده شيوه خراساني و رازي به دست مهاجمان غارتگر تخريب و ويران شده است .شيوه رازي از زمان آل زيار ، شروع و در زمانهاي آل بويه سلجوقيان و اتابكان و خوارزمشاهيان تا زمان حمله مغو ل ادامه داشته است .همانطور كه قبلاً اشاره شد ، چون هر شيوه جديد متأثّر از شيوه هاي قبلي است ، لذا در آغاز ، شيوه رازي بعضي از بناها مانند گور اميراسماعيل ساماني و مزار و مناره ارسلان جاذب در 37 كيلومتري مشهد ( گنبد خانه اي دواشكوبه ( دو طبقه ) دارد) وجه م شتركي بين شيوهخراساني و رازي دارند .